Jan Himilsbach

---

Życiorys

Życie Jana Himilsbacha obfituje w tajemnice, sprzeczności oraz wiele kontrowersji. Liczne niejasności dotyczące jego biografii wynikają z różnorodnych przyczyn, a on sam nie podejmował prób wyjaśnienia zaistniałych wątpliwości. Wręcz przeciwnie, wydawał się chcieć jeszcze bardziej wprowadzać zamęt, co do swojego życiorysu. W trakcie swojej kariery udzielił około siedmiuset wywiadów, za każdym razem dodając nowe elementy do swoich opowieści. Uzasadniał to swoistą logiką, mówiąc, że: „no bo ile razy można pieprzyć wciąż jedno i to samo”. Co ciekawe, absurdalna data jego urodzin – według oficjalnych dokumentów – 31 listopada, była przez niego interpretowana jako coś, co można zbagatelizować: „jeden dzień w tą, jeden dzień w tamtą, co za różnica”. Zjawił się w życiu z dystansem oraz przymrużeniem oka.

Pochodzenie Himilsbacha również budziło wiele kontrowersji. Twierdził, że jego prawdziwi rodzice zginęli podczas II wojny światowej oraz że jako żydowskie dziecko przetrwał w kryjówce na cmentarzu. Tę historię znali m.in. sióstr zakonnych z Lasek, do których często zachodził. Akt chrztu, odnaleziony w Mińsku Mazowieckim przez Stanisława Manturzewskiego, potwierdza niektóre z jego stwierdzeń. Zawiera on informacje, że „dziecię temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Jan”. Akt ten brzmi jak następuje:

Działo się w Mińsku, dnia dwudziestego ósmego kwietnia, tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku, o godzinie dziewiątej. Stawiła się Marianna Berkman, lat czterdzieści dziewięć mająca, przy mężu, z Mińska, w obecności Jana Płochockiego, robotnika i Jadwigi Frąckiewicz, przy mężu, obydwojga pełnoletnich, z Mińska i okazała dziecię płci męskiej, oświadczając, iż takowe urodziło się w Mińsku, dnia trzydziestego pierwszego listopada, roku tysiąc dziewięćset trzydziestego pierwszego, o godzinie szesnastej z Marianny Himilsbach, lat trzydzieści pięć wówczas mającej, niezamężnej, robotnicy nieżyjącej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Jan, a rodzicami jego chrzestnymi byli: Jan Płochocki i Jadwiga Frąckiewicz. Akt ten stawiającej i świadkom przeczytawszy, łącznie z nimi podpisaliśmy: ks. Józef Brodała, Maryianna Berkman, Płochocki Jan, Frąckiewicz.

Jan Himilsbach zasłynął, przenikając wybitnie do świata ludzi z marginesu społecznego, co stało się inspiracją dla jego opisów w literaturze oraz filmach. Urodził się w skromnej rodzinie, a jego młodość przypadła na trudne czasy. Mając 16 lat, znalazł się początkowo w więzieniu (mówił, że było to więzienie karno-śledcze nr III w Warszawie, znane potocznie jako „Toledo”). Potem trafił do zakładu poprawczego w Szubinie, gdzie nauczył się podstaw kamieniarstwa. W wyniku dobrej postawy, był delegowany do kamieniołomów w Strzegomiu, gdzie zaczynał swoją przygodę z zawodem kamieniarza oraz z literaturą, zaczynając czytać książki.

Informacje z jego życiorysu są nieco chaotyczne. Czasami wspominał, że pracował na cmentarzu w Mińsku Mazowieckim jako grabarz, innym razem podaje, iż ukończył szkołę górniczą i był górnikiem w KWK „Boże Dary” w Kostuchnie. Przed rozpoczęciem kariery literackiej, przeszedł przez różne etapy swojej kariery zawodowej – był piekarzem, ślusarzem oraz palaczem kotłowym na statkach. Pracował w żegludze śródlądowej na Wiśle, kiedy w 1951 roku przyjechał z Gdańska do Warszawy.

Później, między 1956 a kolejnymi latami, pracował jako kamieniarz na warszawskich Powązkach, gdzie pomógł uzyskać miejsce na cmentarzu dla Marka Hłaski w 1975 roku oraz był pomysłodawcą tego przedsięwzięcia, wykuwając napis na jego grobie. Jan Himilsbach zmarł około 11 listopada 1988 roku, w przypadkowym miejscu przy ulicy Górnośląskiej w Warszawie, w obecności przyjaciela, Zdzisława Rychtera (Zdzisława Rychtera).

Był żonaty z Barbarą, która zmarła w 2013 roku. Himilsbach stał się inspiracją dla wielu anegdot, z których wiele stworzył sam. Jego unikalny sposób bycia oraz talent do formułowania specyficznych złotych myśli, uczyniły go postacią wyjątkową. Wspomnienia o nim wciąż budzą zainteresowanie oraz refleksje nad jego niespotykaną biografią.

Twórczość

Debiut literacki Jan Himilsbacha miał miejsce w 1951 roku, kiedy to zaprezentował swój pierwszy wiersz. Zaledwie osiem lat później, w 1959 roku, rozpoczął swoją karierę jako prozaik. Przez swoją twórczość stworzył trzy tomy opowiadań, które w znaczący sposób wzbogaciły polską literaturę:

• 1967 – Monidło,
• 1974 – Przepychanka,
• 1982 – Łzy sołtysa.

Po jego śmierci, z inicjatywy wydawców, na rynek trafiły kolejne dzieła, które przypomniały o jego dorobku literackim oraz szerokim zakresie twórczości:

• 2002 – Zatopione skały i inne monidła,
• 2002 – Łzy sołtysa i inne opowiadania,
• 2003 – Raj na ziemi i inne historie,
• 2004 – Moja oszałamiająca kariera,
• 2005 – Opowiadania zebrane.

Filmografia

Jan Himilsbach, choć za życia nie zyskał należytej popularności jako aktor, jednak w 1972 roku zdobył jedno z nielicznych wyróżnień. Został ex aequo z Danielem Olbrychskim uhonorowany Złotą Maską przyznaną przez czytelników „Expressu Wieczornego” za swoje osiągnięcia w filmie Rejs w reżyserii Marka Piwowskiego. Po jego śmierci, krytycy i znawcy kina zaczęli dostrzegać jego autentyczny talent. Jego najbardziej rozpoznawalna rola związana jest właśnie z filmem Rejs, w którym w słynnej scenie prowadzi dialog z inżynierem Mamoniem.

Himilsbach zazwyczaj był obsadzany w rolach epizodycznych, w których wcielał się w postaci ludzi z marginesu społecznego. Jego charakteryzującym się chrypliwym głosem i wyróżniającym wyglądem, odznaczali się na ekranie swoją unikalnością. W 2002 roku powstał film dokumentalny Himilsbach. prawdy, bujdy, czarne dziury, wyreżyserowany przez Stanisława Manturzewskiego oraz Małgorzatę Łupinę, który zdobył Grand Prix na 44. Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie.

Role filmowe

• Rejs jako uczestnik rejsu Sidorowski (1970),
• Książę sezonu (1970),
• Na przełaj (1971),
• Jezioro osobliwości jako chuligan przy budce telefonicznej (1972),
• Kwiat paproci (1972),
• Przeprowadzka dubbing – tragarz Matraszek; rola Antoniego Konarka (1972),
• Skorpion, Panna i Łucznik jako mistrz (1972),
• Trzeba zabić tę miłość jako dozorca budowy (1972),
• Dziewczyny do wzięcia jako kelner (1972),
• Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1972),
• Pies jako starszy portier (1973),
• Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy dubbing Antoniego Konarka grającego robotnika „45-latka wyglądającego na 60-latka” (1973),
• Stawiam na Tolka Banana jako zaczepiający Tomka w kawiarni (1973),
• Wniebowzięci jako Lutek Narożniak (1973),
• S.O.S. (serial telewizyjny) jako Płoszczak, ajent campingu w Stegnach (1974),
• Jak to się robi jako pisarz Narożny (1974),
• Koniec wakacji jako stary człowiek z psem (1974),
• Nie ma róży bez ognia jako dozorca (1974),
• Wiosna panie sierżancie jako stolarz (1974),
• Chleba naszego powszedniego (1974),
• Historia pewnej miłości jako majster (1974),
• Czterdziestolatek jako pan Skorupko (odc. 11) (1975),
• Daleko od szosy jako prowadzący handel obwoźny (1976),
• Brunet wieczorową porą jako pan Jasio (1976),
• Czy jest tu panna na wydaniu? jako stróż w hotelu robotniczym (1976),
• Motylem jestem, czyli romans 40-latka jako pijak (1976),
• Polskie drogi jako Klient u fotografa (1976),
• Przepraszam, czy tu biją? jako pozujący do zdjęć w przebraniu misia w ZOO (1976),
• Kłopoty to moja specjalność jako pracownik hotelowego garażu (1977),
• Rekolekcje jako Janek, dozorca w Operze Leśnej (1977),
• Nie zaznasz spokoju jako handlarz paser (1977),
• Rodzina Leśniewskich jako tragarz z firmy przeprowadzkowej (1978),
• Koty to dranie jako handlarz na targu (1978),
• Ślad na ziemi jako Majster Opatka (1978),
• Zielona miłość jako pijaczek (1978),
• Płomienie jako ojciec (1978),
• Party przy świecach jako Zenon Minkowski (1980),
• Rodzina Leśniewskich jako Święty Mikołaj, tragarz, woźny (1980),
• Białe tango jako kamieniarz (1981),
• Pogotowie przyjedzie (1981),
• Filip z konopi jako Harmonista (1981),
• Jan Serce jako Józef Kieliszek (1981),
• Amnestia jako restaurator (1981),
• Zderzenie (1981),
• Przygrywka jako fotograf (1982),
• Incydent na pustyni (1983),
• Smażalnia story jako dyrektor gorzelni (1984),
• Bez pieniędzy, czyli 24 godziny z życia Jana Himilsbacha jako Jan Himilsbach (1984),
• Czas dojrzewania jako Portier (1984),
• Zdaniem obrony jako meliniarz Jasio (1984–1987),
• Zabawa w chowanego jako gość w lokalu (1985),
• Ostatni dzwonek jako Zdzich Potocki (1986),
• Śmieciarz jako pijak w knajpie (1987),
• Łabędzi śpiew jako starszy mężczyzna (1988),
• Pan Kleks w kosmosie jako portier kosmicznego hotelu (1988),
• Kalipso jako Stanisław Łabędź „Kalipso”; nagranie archiwalne (2000).

Filmy na podstawie jego scenariuszy

• Monidło (1969), scenariusz Antoniego Krauzego na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha,
• Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy (1973),
• Wniebowzięci, wspólnie z Andrzejem Kondratiukiem (1973),
• Chleba naszego powszedniego, wspólnie z Januszem Zaorskim (1974),
• Party przy świecach (1980),
• Fucha (1983), scenariusz Michał Dudziewicz na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha,
• Zabawa w chowanego (1985),
• Jedenaste przykazanie, wspólnie z Januszem Kondratiukiem (1987).

Filmy dokumentalne

Wprowadzając się w temat filmów dokumentalnych dotyczących Jana Himilsbacha, warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych tytułów, które przybliżają jego osobę oraz twórczość. Wśród nich wyróżniają się:

• – Himilsbach – prawdy, bujdy, czarne dziury – w reżyserii Stanisława Manturzewskiego oraz Małgorzaty Łupiny, powstał w 2002 roku,
• – Jan według Himilsbacha – reżyseria: Andrzej Wąsik, film został zrealizowany w 2011 roku.

Te dokumenty oferują nie tylko wgląd w życie i twórczość Himilsbacha, ale także ukazują złożoność jego osobowości oraz wpływ, jaki wywarł na polską kulturę filmową.

Upamiętnienie

Na mocy niezwykłych wydarzeń, 19 listopada 2015 roku w Warszawie miało miejsce uroczyste odsłonięcie murals, który upamiętnia Jana Himilsbacha oraz jego współpracownika Zdzisława Maklakiewicza. Mural, który przybierł formę taśmy filmowej, umiejscowiono na ścianie wiaduktu na al. Jana Pawła II, między rondem Jana Himilsbacha, a Zdzisława Maklakiewicza. Jego imponujące wymiary to około 60 m długości i 5 m wysokości, a dodatkowo przedstawia siedem fotorealistycznych kadrów z filmów, wzbogaconych biogramami obydwu artystów. Inicjatorką oraz autorką projektu muralu jest architekt krajobrazu, Katarzyna Łowicka.

W styczniu 2013 roku, na warszawskiej Woli, nadano nazwę rondo Jana Himilsbacha skrzyżowaniu ulic, które położone jest po zachodniej stronie alei Jana Pawła II, w sąsiedztwie z rondem Zgrupowania AK „Radosław” i ulicą Ludwika Rydygiera.

Od 2008 roku, w rodzinnym mieście Jana Himilsbacha – Mińsku Mazowieckim, co roku organizowany jest festiwal jego twórczości. Jego twórcą jest red. Ewa Sumisławska, a podczas tego wydarzenia wręczana jest nagroda „Monidło” dla najlepszego aktora niezawodowego, wyłonionego w głosowaniu SMS-owym.

W 2001 roku rada miasta Mińsk Mazowiecki postanowiła o nadaniu mostowi imienia Himilsbacha, co stanowi kolejny element upamiętniający tego wybitnego artystę.

Jednym z przyjaciół Himilsbacha, Zdzisław (Bene) Rychter, założył Stowarzyszenie Niekonwencjonalnych Postaci Filmowych „Gęba” im. Jana Himilsbacha, które promuje działalność artystyczną i teatralną nawiązującą do jego dorobku.

Na bloku przy ul. Górnośląskiej 9/11, w którym artysta mieszkał, została zamontowana tablica upamiętniająca zarówno Jana Himilsbacha, jak i jego żonę Barbarę. Tablicę ufundowano przez Miejski Dom Kultury w Mińsku Mazowieckim, a jej odsłonięcie miało miejsce w listopadzie 2013 roku.

---

Oceń: Jan Himilsbach

---